Lužički Srbi: Drugi Srbi i drugi srpski

17 јула, 2023 0 By aleksandra

Јевгениј Михајлов

U istočnoj Nemačkoj odvajkada živi narod koji sebe zove „Srbi“, a svoj jezik „srpski“. Lužički Srbi, mali zapadnoslovenski narod, uspeli su da se odupru izuzetno jakoj vekovnoj germanizaciji.
U Srbiji, naravno, dobro znaju da u istočnoj Nemačkoj, u opštinama Kotbus i Baucen, odvajkada živi narod koji sebe zove „Srbi“, a svoj jezik zove „srpski“. Nemci ih zovu Sorben, a pre Drugog svetskog rata zvali su kao i sve autohtone Slovene istočne Nemačke Wenden ili Winden, sami Lužičani sebe zovu Serbja u Gornjoj Lužici i Serby i Donjoj Lužici.

Lužički Srbi su mali zapadnoslovenski narod protestantske i katoličke vere, koji imaju dva standartna jezika: gornjolužičkosrpski (ima 23 hiljada govornika) i donjolužičkosrpski (oko 7 hiljada govornika) koji se već nalazi na granici izumiranja. To su zapadnoslovenski jezici, koji su genetski bliski poljskom i češkom jeziku. Svi lužički Srbi su do jednoga bilingve i podjednako dobro govore i svoj maternji, i nemački jezik.
O njihovoj teškoj istorijskoj sudbini i o odnosima Lužičkih Srba prema Srbiji i Rusiji Russia Beyond razgovara sa dr Dmitrijem Poljakovom, docentom na Ruskom državnom univerzitetu društveno-humanističkih nauka u Moskvi (RGGU), koji jedan od nekoliko Rusa ne samo istražuje, nego i vlada srpskolužičkim jezicima.

Russia Beyond: Dmitrij, zašto Lužički Srbi sebe nazivaju Srbima (Serbja / Serby), a svoj jezik srpskim (serbsce / serbski)? Od kada oni žive u istočnoj Nemačkoj? Kakve veze oni imaju sa Srbima na Balkanu? Da li su povezani sa njima poreklom, jezikom ili tradicijama?

Dmitrij Poljakov: Svi Sloveni su povezani poreklom, jezikom i tradicijama. Svi Sloveni pre oko hiljadu i po godina bili smo još faktički jedan narod, ali i u praslovensko doba (do 8. veka) među Slovenima je bilo različitih plemena i saveza plemena. Isti etnonim i lingvonim mogu da govore o tome da su verovatno tesnije veze između lužičkih i balkanskih Srba postojale u ranije praslovensko doba, pre slovenskih migracija na jug i zapad.

Inače, današnji Lužički Srbi su ostatak jedne grupe zapadnih Slovena, polapsko-baltičkih, koji su se naselili na ovoj teritoriji još u vreme Velike seobe naroda i već u 7. veku sukobili su se sa Germanima. U ranom srednjem veku su Polapski Sloveni, Ljutići i Bodrići (Obodriti) naseljavali trećinu sadašnje Nemačke: sever, severozapad i istok. Kasnije su svi oni bili asimilovani i germanizovani. Poslednji čovek koji je govorio polapski jezik umro je u 18. veku. Lužičkim Srbima je pošlo za rukom da dugo pružaju otpor asimilaciji, tako da ih je još početkom 19. veka još bilo 250 hiljada. Međutim, industrijalizacija i, blago rečeno, burni događaji u 20. veku, tj. ratovi i nacizam u Nemačkoj, a zatim i istočnonemačka socijalistička industrijalizacija, učinili su svoje.
Koliko ukupno Lužičkih Srba danas živi u Nemačkoj?
Po najoptimističnijim procenama – oko 50 hiljada.

Lužički Srbi redovno na Internetu šire apele u kojima tvrde da su izloženi germanizaciji i asimilaciji, traže pomoć, mada imaju neku kulturnu autonomiju i određena prava u Nemačkoj. Koliko je njihov opstanak realno u opasnosti i kakvu pomoć traže?

Lužički Srbi su jedini autohtoni slovenski narod koja živi na teritoriji Nemačke i ima status nacionalne manjine (pored Danaca, Frizijaca i Roma). Taj status je čak potvrđen i u zakonodavstvu pokrajina Saksonije i Branderburga, na čijim se teritorijama nalazi istorijska teritorija Gornje i Donje Lužice. Oni imaju svoj kulturni centar, svoje pozorište, svoje odbornike u organima lokalne samouprave, organizuju razne lužičke manifestacije, ponekad se mogu videti čak i dvojezični natpisi.
Lužički Srbi su vekovima bili izloženi intenzivnoj asimilaciji od strane Nemaca, ali ipak se za sadašnje procese u Lužici, po mom mišljenju, ne može decidirano tvrditi da se radi o germanizaciji. Ekonomska kriza je zahvatila čitavu Evropu i sada se manje sredstava izdvaja za mnoge obrazovne, naučne i kulturne projekte, tako da ni Lužički Srbi nisu izuzetak. Naravno, smanjeno finansiranje kulturnih inicijativa pogubnije je za male, nego za velike narode, i u tom smislu se može govoriti o tome da su Lužički Srbi, kao i svaki mali narod, danas u veoma teškoj situaciji.