“Niš i Češka – snažne veze i nove šanse „ – Ko je bio Jozef Apel, Čeh po kome je jedno niško naselje dobilo ime?

izvor: Energy press

Mnogi znaju da se Niška pivara nalazi u naselju Apelovac, međutim malo njih zna da to naselje duguje ime čoveku koji je osnovao tu pivaru, Jozefu Apelu. Ovaj Čeh je rođen u Austrougarskoj, a u Srbiju je došao sa znatnim finansijskim kapitalom gde je 1865. godine otvorio ručnu pivaru u Aleksincu. Bio je rimokatolik pod imenom Jozef Apel, pre nego što je primio pravoslavlje i nakon nekog vremena postao poznat kao Jovan Apel.

Nakon što su Nišlije osetile ukus slobode u 1878. godini, kada su se oslobodili od Turaka, već 1884. mogle su da osete i ukus lokalnog piva, od ječma iz okoline Niša i Aleksinca, sopstvenog slada i češkog hmelja.

Kada je Niški okrug na Berlinskom kongresu pripao Srbiji, Turci su masovno prodavali imanja, pa se zemlja mogla kupiti veoma povoljno. Apel je kupio šest hektara zemljišta ispod brda Gorica pored železničke pruge. Otvaranje pruge Beograd – Niš je znatno uticalo na Apelovu odluku da preseli pivaru u Niš, jer je time znatno olakšano dopremanje repromaterijala i mašina iz Evrope. Godine 1884. Jovan Apel otvara modernu pivaru koja je i poslovala pod imenom „Pivara Jovana Apela i sinova“.

Uz nju je otvorio i veliku pivnicu, koja je proizvodila 20 hektolitara piva dnevno. Za potrebe pivare kupio je od Turaka šest hektara zemlje. Ovo zemljište bilo je jedno od tri najveća zemljišna poseda koji su vlasnici iz drugih mesta posedovali u ataru Niša. Kasnije je zemljište proširio.

Niš je u to vreme imao oko 16.000 žitelja, razgranatu trgovinu, mnogo kafana, više lokalnih novčanih zavoda. Postao je novi privredni, saobraćajni i finansijski regionalni centar, a pivara je bila jedan od prvih industrijskih objekata na jugu Srbije.

Za potrebe svoje pivare u Aleksincu, Apel je ulagao i u istraživanje uglja. Tako je postao i osnivač i prvi vlasnik Aleksinačkih rudnika.

I dok su njegov rudnik i pivara bitno uticale na industrijalizaciju zemlje, Apel je, poput mnogih pridošlih stranaca, zavoleo Srbiju, iz katoličke prešao u pravoslavnu veru, i promenio ime u Jovan. Po njemu je kasnije čitav kraj dobio naziv Apelovac.

Pivarama je upravljao sve do smrti 1907. godine kada su pivare u Aleksincu i Nišu nasledili sinovi Josif i Hubert. Sahranjen je na Starom niškom groblju, koje se nalazi na drugom delu istog brda na kojem se i danas nalazi pivara koju je osnovao, u delu grada danas zvanom Apelovac. Čukununuka Jozefa Apela je pre nekoliko godina navela da je porodična grobnica Apelovih na Starom groblju opljačkana.

Organizujući se na nov način, oni su se 1900. godine iz Aleksinca preselili u Niš i pivaru u Aleksincu transformisali u fabriku slada a pivaru u Nišu, koja je nosila naziv „Apelovac“, osavremenili pa je pored piva proizvodila i veštački led.

Jovan Apel, foto Istorijski Arhiv

1935. godine dr Geodon Dunđerski vraća pivaru Jovanu Apelu, unuku osnivača parne pivare. Tada je nastala niška pivara „Apelovac“. Danas Niška pivara proizvodi pivo po nazivu Apel i u privatnom je vlasništvu.

Asocijacija srpsko-češkog prijateljstva „Beseda“ iz Niša nastoji da otrgne od zaborava ime velikog niškog industrijalca. Oni već nekoliko godina organizuju „Dane češke kulture – Jozef Apel“, koristeći ime čoveka koji je sinonim za dobru saradnju Srba i Čeha. U okviru ove manifestacije se prigodno organizuju i Dani piva.

Ovaj projekat podržao je Sekretarijat za kulturu i informisanje grada Niša kroz projektno sufinansiranje medijskih sadržaja u 2023. godini. Stavovi izneti u projektu nužno ne predstavljaju stavove organa koji je dodelio sredstva.