Niš i Češka – snažne veze i nove šanse: Kako su se češki vojnici pridružili srpskoj vojsci u Prvom svetskom ratu i ratovali protiv svojih sunarodnika

izvor: Energy press

Do Prvog svetskog rata u Srbiji je živelo puno Čeha. Najviše ih je bilo u Beogradu, ali bilo ih je dosta i u Banatu, gde je njihova zajednica zadržala posebnu poziciju do danas. Češki građani su se istakli svojom učenošću i stručnošću, što im je omogucilo da se uspešno uključe u srpski javni život. Kretali su se u umetničkim krugovima, vodili uspešna industrijska i zanatska preduzeća i doprinosili srpskom školskom sistemu.

Slovenska veza između češkog i srpskog naroda je pokazana i na taj način, da su brojni srpski studenti tog doba studirali u Pragu, dok su češki privrednici u Srbiji konkurisali nemačkim kompanijama.

Iako su se Česi veoma brzo integrsali u srpsko društvo, nisu želeli da se odreknu svog nacionalnog identiteta, te su u Beogradu osnivali razna udruženja sunarodnika.

Kao prvo udruženje sunarodnika je osnovano godine 1868. „Češka beseda“ u Beogradu, a 1885. godine nastalo je i udruženje „Lumir“. Udruženje „Havliček“ osnovano 1907. godine je brzo naraslo, jer je okupljalo mahom zanatlije. Pored ovih udruženja sunarodnika u Srbiji je 1882. godine krenuo „Sokolski pokret“, gimnastički sistem, koji je imao zadatak da kod mladih kroz gimnastičke telesne vežbe razvija njihove najbolje osobine.

Pored odreda vojvode Vuka, češki vojnici su se pridružili i odredu vojvode majore Vojislava Tankosića.

U borbi u podnožju planine Cer Austrougarska vojska je poražena i potisnuti preko granice Srbije. Na pobedničkoj stranu su učestvovali i češki dobrovoljci u sklopu odreda redovne srpske armija. Međutim, među zarobljenicima je bilo puno Čeha, koji su se borili u pod vođstvom austrougarskog generala Oskara Poćoreka. Njihovi sunarodnici iz srpskih trupa morali su ih ipak podržavati, jer Srbima su bili zarobljeni neprijatelji Austrijanci.

Druga i treća ofanziva Austrougarske

Druga Austrougarska ofanziva je 7. septembra 1914. godine pretekla planove srpskog vođstva, po kojem je ruski saveznik tražio da se izvrši napad protiv zajedničkog neprijatelja. Na severu zemlje su bile gotove sve srpske snage protiv Austougarskog neprijatelja. Da podigne moral među vojnicima pojavio se i srpski Kralj Petar Prvi. Rovovska bitka je odnela mnogo života na obe strane, ali nikakav vojni uspeh.

Treća Austrougarska ofanziva je počela 5. novembra 1915. godine, a cilj je ponovo bio Beograd. Već  3. decembra Srbi su pokrenuli kontranapad koji je neprijatelja potpuno iznenadio. Postepeno, srpska vojska je gurnula neprijatelja iz svoje teritorije i 15. decembra je oslobodila Beograd. Lavovski udeo na uspehu srpske protivofanzive imala je srpska pobeda u bici na Kolubari iz novembra i decembra 1914. godine, tokom koje su vojnici pretrpeli promrzline i hipotermiju.

Albanska golgota

Češki vojnici su učestvovali i u povlačenju Srpske vojske i prognanih civila preko zavejanih planina Albanije i Crne Gore, a kasnije su se borili i na Solunskom frontu. Češki dobrovoljci su se borili i u Dobrudži 1916. godine. U srpskoj vojsci bio je i „prvi čehoslovački legionar“ František Krištof, koji je kasnije organizovao regrutaciju Čeha iz Soluna u čehoslovačke legije u Francuskoj.

Čehoslovačko medicinsko osoblje sa američkim Crvenim krstom je krenulo da pomogne srpskim vojnicima. Italijanski parobrod „Brindizi“ sa jugoslovenskim dobrovoljcima iz SAD i Kanade, kojim je Guča putovao u Albaniju, udario je u minu 7. januara 1916. u Jadranskom moru kod Svetog Jovana Medovskog i potonuo. Među retkim preživelima su bili i slovački dr Juraj Guče i češka medicinska sestra Marija Lamošova.

Ovaj projekat podržao je Sekretarijat za kulturu i informisanje grada Niša kroz projektno sufinansiranje medijskih sadržaja u 2023. godini. Stavovi izneti u projektu nužno ne predstavljaju stavove organa koji je dodelio sredstva.