Niš i Češka – snažne veze i nove šanse: „Na srpskoj strani“. Malo je poznato da su Česi bili srpski saborci i da su zajedno prošli Albansku golgotu
28 новембра, 2023izvor: Energy press
Sudbina srpske vojske i naroda u Prvom svetskom ratu bila je isprepletana sa sudbinom drugih naroda, među kojima su bili i Česi. Oni su se borili u sastavu srpskih jedinica u Srbiji (1914–1915), Dobrudži (1916) i na Solunskom frontu. U srpskoj vojsci bio je i „prvi čehoslovački legionar“ František Krištof, koji je kasnije organizovao regrutaciju Čeha iz Soluna u čehoslovačke legije u Francuskoj.
„Na srpskoj strani“
František Krištof, glumac i pevač, je u septembru 1910. godine regrutovan u austrougarsku vojsku u kojoj postaje i oficir. Od decembra 1912. do septembra 1913. bio je raspoređen u artiljerijskoj jedinici u Boki kotorskoj.
Čehoslovačke legije, volonterske jedinice sastavljene uglavnom od Čeha i malog procenta Slovaka, činili su zarobljenici iz austrougarske vojske koji su se uglavnom borili u Italiji, Francuskoj i Rusiji. Česi su delili vojničku sudbinu i sa Srbima boreći se u srpskim jedinicama i to u važnim momentima na tri mesta. Prvo, na početku rata 1914. i 1915. godine u Srbiji, zatim su se borili u sastavu srpskih dobrovoljačkih formacija u Dobrudži 1916. i na kraju su bili prisutni i na Solunskom frontu.
Nakon što je okončao vojnu službu, František Krištof se seli u Beograd, gde je dobio posao u banci. Odmah po objavljivanju rata, 28. jula 1914. godine, dobrovoljno se javio u srpsku vojsku. Zbog toga je označen kao prvi čehoslovački legionar iako stvaranje odvojenih čehoslovačkih legija u Srbiji nikada nije uspelo.
Inspirisan događajima u vremenu objave rata, Krištof je napisao pesmu „Na srpskoj strani“. František Krištof je učestvovao u povlačenju srpske vojske preko Albanije, a borio se i na Solunskom frontu.
Kolone srpskih vojnika i civila u povlačenju pred tri neprijateljske vojske, ostavile su za sobom razbijene topovske jedinice, nepotrebnu municiju i mnogo leševa. Na maršu, nisu ginuli samo Srbi, već i hiljade ratnih zarobljenika koji su bili u povlačenju prema zapadu. Od oko 20.000 čeških zarobljenika, tokom napornog povlačenja poginulo je njih preko 10 000.
Albanska golgota
Do izbijanja rata u Crnoj Gori je živeko oko 50 Čeha, ali skoro svi su se prijavili za dobrovljnu službu. Tokom borbi u zarobljeništvo je pao član austrougarske vojske Radol Gajda, koji je kasnije postao general Čehoslovačke legije. Iako je crnogorska Vlada 13. januara 1916. godine stvorila sve uslove za mir sa Austrougarskom, mnogi su ipak krenuli sa srpskom braćom u povlačenje na jug prema Albaniji.
U Albaniji se snažno manifestovala glad i demoralizacija srpske vojske. Srpski novac je izgubio vrednost, pa su vojnici morali da se snalaze za hranu, neki su krali, dok su neki ubijali svoje konje. Uginule konje su uglavnom jeli zarobljenici, pa je vrlo brzo počela da se širi epidemija kolere i tifusa. Od 80.000 konja koja su Srbi imali na početku povlačenja, ostalo ih samo nekoliko stotina. Srpska vojska u povlačenju izgubila je oko 150.000 vojnika.
Blizu Drača su srpske snage ukopale rovove i zadržavale su napade trupa Centralnih sila. Do polovine februara 1916. godine, je uspeo da otplovi samo oko 50.000 pripadnika srpske vojske. Ostali su morali da odu u drugi teški marš prema jugu u luku Valona i dalje u Grčku.
Većina Čeha koji su delovali u redovima srpske vojske početkom 1916. godine je stigla zajedno sa ostacima srpskih trupa od oko 100.000 vojnika, na Krf, gde je trebala da se izvrši reorganizacija.
Pored Krfa, srpski vojnici su išli u francusku koloniju Tunis. U Tunisu u Bizerti je osnovana bolnica za srpske ranjenike i bolesnike. U Africi su Češi, koji su bili evakuisani zajedno sa Srbima, sreli češke dobrovoljce iz francuske Legije stranaca, bivših članove bataljona „Nazdar“. Ratni zarobljenici su deportovani na talijansko ostrvo Asinara kod Sardinije.
Češki lekari na Solunskom frontu
Čehoslovačko medicinsko osoblje sa američkim Crvenim krstom, koje je predvodio Juraj Guča, krenulo je da pomogne srpskim vojnicima na Solunskom frontu. Italijanski parobrod „Brindizi“ sa jugoslovenskim dobrovoljcima iz SAD i Kanade, kojim je Guča putovao u Albaniju, udario je u minu 7. januara 1916. u Jadranskom moru kod Svetog Jovana Medovskog i potonuo. Među retkim preživelima su bili i slovački dr Juraj Guča i češka medicinska sestra Marija Lamošova.
Guči je pomagala i supruga Selma, koja se na Solunskom frontu zarazila pegavima tifusom, od čega je ubrzo i umrla. Guča, koji je takođe bio inficiran tifusom, kasnije je uspešno zaustavio epidemiju ove bolesti, koja je bila veoma raširena u celoj Metohiji i Srbiji.
Godine 1938, u 62. godini života, dr Guča je odlučio da se vrati u rodno mesto. Očekivao je da će moći da radi kao lekar u Bačkom Petrovcu, ali mu to nije bilo dozvoljeno iz nepoznatih razloga. Pošto nije imao sredstava za život vratio se u SAD, gde je umro 30. aprila 1964. i sahranjen je u Čikagu.
Čehoslovačko medicinsko osoblje sa američkim Crvenim krstom, koje je predvodio Juraj Guča, krenulo je da pomogne srpskim vojnicima na Solunskom frontu. Italijanski parobrod „Brindizi“ sa jugoslovenskim dobrovoljcima iz SAD i Kanade, kojim je Guča putovao u Albaniju, udario je u minu 7. januara 1916. u Jadranskom moru kod Svetog Jovana Medovskog i potonuo. Među retkim preživelima su bili i slovački dr Juraj Guča i češka medicinska sestra Marija Lamošova.
Guči je pomagala i supruga Selma, koja se na Solunskom frontu zarazila pegavima tifusom, od čega je ubrzo i umrla. Guča, koji je takođe bio inficiran tifusom, kasnije je uspešno zaustavio epidemiju ove bolesti, koja je bila veoma raširena u celoj Metohiji i Srbiji.
Godine 1938, u 62. godini života, dr Guča je odlučio da se vrati u rodno mesto. Očekivao je da će moći da radi kao lekar u Bačkom Petrovcu, ali mu to nije bilo dozvoljeno iz nepoznatih razloga. Pošto nije imao sredstava za život vratio se u SAD, gde je umro 30. aprila 1964. i sahranjen je u Čikagu.
Ovaj projekat podržao je Sekretarijat za kulturu i informisanje grada Niša kroz projektno sufinansiranje medijskih sadržaja u 2023. godini. Stavovi izneti u projektu nužno ne predstavljaju stavove organa koji je dodelio sredstva.
0
20
20
20
