Niš i Češka – snažne veze i nove šanse “ Pored toga što ih je sve manje u Srbiji i Nišu, Česi i dalje obeležavaju češke državne praznike „
izvor Energy press

izvor Energy press

Česi u Srbiji čine priznatu nacionalnu manjinu čija prava u domenu kulture, obrazovanja, informisanja, kao i službene upotrebe jezika i pisma predstavlja Nacionalni savet češke nacionalne manjine, sa sedištem u Beloj Crkvi u južnom Banatu.

Upravo je najviše Čeha u Srbiji nastanjeno u Vojvodini. Počeci naseljavanja Čeha na teritoriju Srbije bili su u prvoj polovini 19. veka. Češki doseljenici nastanili su se ne samo na teritoriji Beograda, nego i u nekoliko opština Južnog Banata sa do danas vidljivim češkim uticajem.

Danas se po poslednjem popisu stanovništva njih 1.317 u Srbiji izjašnjava da je češke nacionalnosti. U godinama posle Drugog svetskog rata u Srbiji je živelo gotovo 7.000 Čeha. Treba napomenuti da se veliki broj potomaka čeških doseljenika danas izjašnjava da je srpske nacionalnosti. Iako se izjašnjavaju da su Srbi, ne zaboravljaju svoje poreklo, što govori i veliki broj udruženja Čeha i čeških potomaka po celoj Srbiji, ali i u Nišu.

Za očuvanje češke kulture i njenu popularizaciju među Nišlijima ja zadužena Asocijacija srpsko-češkog prijateljstva „Beseda“ iz Niša.

Dugogodišnju ljubav Srbije i bivše Čehoslovačke usadio je svojim potomcima Todor Kobliška, profesor gimnazije u Nišu, rođenog u češkoj Moravskoj. Porodica Kobliška iz Niša spada među najpoznatije i najpriznatije intelektualce Niša. Dovoljno je reći da je njegov prosvetni i kulturni rad krunisan Ordenom svetoga Save, koji je Todoru Kobliški dodeljen 1911. godine. Todor Kobliška je bio osnivač i član redakcije, koja je 1900. godine u Nišu pokrenula i dve godine izdavala časopis „Gradina“.

Sin Todora Kobliške i Kovinke Katice Nikolić Dušan je bio jedan od najstarijih školovanih građevinskih inženjera u južnom delu Srbije.

Nišlije verovatno najbolje pamte unuka Todora Kobliške, Slobodana, koji je bio profesor i dekan Građevinskog fakulteta u Nišu, ali i predsednik Upravnog odbora Fudbalskog kluba „Radnički“.

Stoga su Dani češke kulture u Nišu koje organizuje Asocijacija srpsko češkog prijateljstva „Beseda“ samo logičan nastavak vekovnog prijateljstva slovenskih bratskih zemalja. U punom nazivu ove manifestacije se nalazi ime još jednog Čeha, Jozefa Apela, koji je u Nišu otvorio prvu pivaru i to u naselju koje danas po njemu nosi naziv Apelovac.

Takođe, u okviru Dana češke kulture se dodeljuje i povelja koja nosi ime po Paulu Polanskom, piscu, novinaru, prevodiocu, pesniku i humanitarcu češkog porekla. On je poslednje dve decenije svog života proveo u Knez Selu. Pisao je knjigu i o bombardovanju Niša. Jednom prilikom je rekao da ne bi menjao Knez Selo ni za jedan grad u Americi.

Zanimljivo je da u južnom Banatu postoji selo pod imenom Češko Selo, koje je zaista češko i po nacionalnom sastavu stanovništva. U bivšoj zgradi osnovne škole u tom selu nalazi se muzejska etno postavka o Česima, kojom upravlja Češki nacionalni savet.

Češka Ambasada u Srbiji svake godine obeležava godišnjicu nastanka samostalne države 28. oktobra svečanim prijemom kom prisustvuju brojni gosti iz redova diplomatskog kora Srbije, ali i brojni predstavnici udruženja Čeha iz Srbije.

Prva Čehoslovačka republika nastaje u momentu kolapsa Austrougarske monarhije, u oktobru 1918. godine. Nastaje na osnovu Pitsburškog sporazuma iz maja 1918. godine i Deklaracije o nezavisnosti Čehoslovačke, koju su u Vašingtonu stvorila takozvana tri oca Čehoslovačke nacije: Tomaš Masarik, Milan Rastislav Štefanik i Edvard Beneš, a proglasili je u Parizu i Pragu 18. odnosno 28. oktobra 1918. godine.

Bista Milana Rastislava Štefanika foto: A.B

Deklaraciju o nezavisnosti napisao je Češki Komitet u izbeglištvu, koji je priznanjem sila Antante postao Češko veće. Istina da Čehoslovačka kao država više ne postoji, ali ovaj datum predstavlja početak češke moderne državnosti i demokratske tradicije.

Bista Tomaša Masarika foto: A.B

Pored ovog praznika za češki narod su veoma značajna još dva praznika – 28. septembra se obeležava praznik svetog Vaclava, češkog kralja i patrona, a 17. novembra Dan borbe za slobodu i demokratiju, kada su 1989. godine nasilno rasterane mirne demonstracije studenata, što je bio početak takozvane plišane revolucije, koja je vodila do pada komunističkog režima.

Ovaj projekat podržao je Sekretarijat za kulturu i informisanje grada Niša kroz projektno sufinansiranje medijskih sadržaja u 2023. godini. Stavovi izneti u projektu nužno ne predstavljaju stavove organa koji je dodelio sredstva.